Business News   •   Oct 15, 2018

برای بسیاری از مردم درک مفاهیم پیچیده اقتصادی دشوار است و نمی‌شود آن‌ها را سرزنش کرد. قرار نیست که همه اقتصاددان باشند. برای همین در مواردی اقتصاددان‌ها شاخص‌هایی تعریف می‌کنند که مفاهیم پیچیده را ساده کند. شاخص بیگ‌مک یا معیار همبرگر یکی از این شاخص‌های غیررسمی اما جالب‌توجه است. شاخص بیگ‌مک در واقع برای سنجش قدرت‌خرید استفاده می‌شود و به هیچ نوع محاسبات پیچیده نیاز ندارد، درحالی‌که اطلاعات شگفت‌آوری را در اختیار ما می‌گذارد. اما شاخص بیگ‌مک چیست و به چه دردی می‌خورد؟
شاخص بیگ‌مک بی‌اندازه ساده و قابل درک است. اگر در یک کشور هر بیگ‌مک ۳ دلار باشد و در کشوری دیگر ۶ دلار، می‌فهمیم که کشور دوم به‌طورمتوسط هزینه‌ها دو برابر کشور است. عدد حاصل از اندازه‌گیری دقیق «شاخص قیمت مصرف‌کننده» یا همان CPI اختلاف بسیار اندکی با شاخص بیگ‌مک (Big Mac Index) دارد.

شاخص بیگ مک (به انگلیسی: Big Mac Index) راهی‌است غیر رسمی برای سنجش برابری قدرت خرید دو واحد پول که از طریق آن می‌توان به نرخ برابری واحد پول در بازار کشورهای مختلف دست‌یافت. این شاخص بر مبنای برابری قدرت خرید عمل می‌کند^.

یکی از روش‌های معمولاً برای توضیح برابری قدرت خرید شاخص بیگ مک است، ساندویچ شرکت مک دونالد در حدود ۱۲۰ کشور تولید می‌شوند. این شاخص در سال ۱۹۸۶ (میلادی) توسط اکونومیست برای اندازه‌گیری نرخ برابری ارزها معرفی شد. در این شاخص با عطف به اینکه قیمت یک ساندویچ در هر کشور چقدر است و افراد برای خرید جنس مشابه چقدر می‌پردازند نرخ برابری را می‌سنجد.

حتما می‌دانید که بیگ‌مک یکی از ساندویچ‌های بزرگ و محبوب همبرگری است که در فروشگاه‌های مک‌دونالد در سراسر دنیا سرو می‌شود. هرچند ممکن است در کشورهای مختلف ترکیب آن اندکی تفاوت داشته باشد.

تصور کنید یک آمریکایی ۵۰ دلار در جیبش می‌گذارد تا یک روز در تهران بگردد. او با این پول در کشور خودش خیلی نمی‌تواند خوش بگذارند. اما با تبدیل این پول به ریال یک روز لوکس و رویایی را تجربه می‌کند.

برعکس این اتفاق هم می‌افتد. برای ما خرج کردن ۵۰۰ هزار تومان در یک روز چندان مقرون‌به‌صرفه نیست. اما با این مقدار پول نمی‌توانیم به تفرج در برلین بپردازیم. به‌بیان‌دیگر یک آمریکایی معمولی در تهران احساس می‌کند پولدار است و یک ایرانی معمولی در کالیفرنیا احساس تنگ‌دستی خواهد کرد.

تفاوت احساس این دو فرد، به تفاوت در قدرت‌خرید (purchasing power) آن‌ها مربوط می‌شود. مهم است که ما متری برای تبدیل قدرت خرید در دو کشور داشته باشیم تا بتوانیم درکی از مخارج روزانه و یا درخواست حقوق در یک کشور خارجی به‌دست بیاوریم.

مثلا اگر کسی به شما پیشنهاد کند که با حقوق ۱۰۰۰ دلار در ماه در زوریخ مشغول به کار شوید، ممکن است فکر کنید که با درآمد ۱۵ میلیون در ماه وضعتان بهتر می‌شود. اما با این پول به‌سختی می‌توانید در سوئیس دوام بیاورید. پس قبل از تصمیم‌گیری لازم است حسابی در مورد اقتصاد سوئیس تحقیق کنید. یک گزینه بسیار ساده‌تر بررسی شاخص بیگ‌مک است.

فرض کنید هر دلار ۱۵ هزار تومان باشد. آیا یک گوشی موبایل هزار دلاری برای آمریکایی‌ها گران است؟

این‌که بگویید یک گوشی ۱۰۰۰ دلاری ۱۵ میلیون ارزش دارد و خیلی گران است، درک درستی به شما نمی‌دهد. دستمزدها و مخارج روزانه آمریکایی‌ها و وضعیت عمومی اقتصاد آمریکا کاملا با ما متفاوت است. پس برای پیدا کردن پاسخ به شاخص بیگ‌مک مراجعه می‌کنیم.

البته توجه کنید که ما در ایران بیگ‌مک نداریم و این کار را سخت می‌کند. یکی از خوبی‌های شاخص بیگ‌مک این است که کمپانی مک‌دونالد برای قیمت‌گذاری ساندویچ‌هایش محاسبات پیچیده اقتصادی را لحاظ می‌کند و قیمت نهایی بر اساس قدرت خرید تعیین می‌شود. اما می‌توانیم قیمت شبیه‌ترین ساندویچ به بیگ‌مک را ملاک محاسبه قرار دهیم.

یک برگر دوبل در تهران حدود ۳۰ هزار تومان قیمت دارد. این ساندویچ در آمریکا (میانگین) ۵٫۵ دلار است. پس قیمت واقعی دلار (Real Exchange Rate) بر اساس شاخص بیگ‌مک ۵۴۵۰ تومان می‌شود. یعنی برای آمریکایی‌ها خرید یک آیفون XS همان‌قدر دشوار است که خرید یک گوشی به قیمت ۵٫۵ میلیون تومان برای ایرانی‌ها.

البته دقت کنید که بیگ‌مک یک غذای ارزان است و ۳۰ هزار تومان یک غذای نسبتا گران. اگر ما همبرگر ارزان را ۲۰ هزار بگیریم، نرخ واقعی دلار ۳ هزار و ۶۰۰ تومان می‌شود. این عدد «قیمت دلار» نیست. بلکه یک معادل‌سازی است از این‌که مردم آمریکا با ۱ دلار چه می‌توانند بخرند و ما برای خرید همان چیز چند تومان نیاز داریم.

اولین دلیل این‌که این شاخص قابل‌اعتماد است، تحقیقاتی است که شرکت مک‌دونالد برای قیمت‌گذاری به عمل می‌آورد. بجای این‌که شما از اول بخواهید میانگین تمام قیمت‌ها در یک کشور را محاسبه کنید و قدرت خرید را به‌دست بیاورید، می‌توانید از نتیجه کار این شرکت استفاده کنید.

اما بیگ‌مک یک ویژگی جالب دیگر هم دارد. قیمت این ساندویچ تنها تابع قیمت سبزیجات، نان، گوشت، سس و پنیر نیست. علاوه‌بر مواد اولیه متنوع، دستمزد نیروی کار ارزان (کارگر رستوران)، اجاره املاک (مغازه)، قیمت آب‌وبرق و هزینه‌های حمل‌ونقل هم در قیمت بیگ‌مک اثر می‌گذارد.

این موارد (غذا، ملک، انرژی، دستمزد و حمل‌ونقل) عمده مخارج زندگی در یک کشور را تعیین می‌کنند. شرکتی که با ۲ دلار می‌تواند این هزینه‌ها را در استانبول فراهم کند، در سوئیس به بیش از ۶ دلار نیاز دارد تا کیفیتش افت نکند. به همین ترتیب کسی که در ترکیه هرماه ۱۰۰۰ یورو خرج می‌کند بعید است که در سوئیس بتواند همین سطح از زندگی را با کم‌تر از ۳۰۰۰ یورو به دست بیاورد.

فرض کنید می‌خواهید مدتی به آمریکا بروید. اما درک درستی از هزینه‌های زندگی ندارید. می‌توانید از شاخص بیگ‌مک استفاده کنید. اگر بخواهید به‌عنوان ناهار بیگ‌مک بخورید باید ۵٫۵ دلار بپردازید. آیا هزینه در سوئیس بیشتر است؟ بله. بیگ‌مک در سوئیس ۶٫۶ دلار قیمت دارد.

بر اساس شاخص بیگ‌مک کشورهای سوئیس، نروژ و سوئد از آمریکا گران‌تر هستند. کشورهای روسیه (۱٫۶)، اکراین (۱٫۹)، ترکیه (۲) و آرژانتین (۲) کشورهایی ارزان هستند. از همین شاخص می‌توانیم بفهمیم که هزینه‌ها در روسیه تقریبا به‌اندازه ایران است. (در مسکو با حدود ۲۵ هزار تومان می‌توانید ناهار بخورید.)

شاخص بیگ‌مک برای تبدیل دستمزد هم خوب است. کسی که در سوئیس ۶۶۰۰ دلار در ماه حقوق می‌گیرد اگر با حقوق ۳۰۰۰ دلار به آرژانتین برود وضعش بهتر می‌شود. چون دستمزد او از هزار بیگ‌مک در ماه به ۱۵۰۰ بیگ‌مک افزایش پیداکرده است.

همچنین اگر قصد دارید یک بستنی زعفرانی را در کشورهای مختلف قیمت‌گذاری کنید می‌توانید از این شاخص استفاده کنید. اگر بستنی خود را در سوئیس به قیمت ۳٫۳ دلار می‌فروشید، قیمت ۱ دلار برای استامبول معقول است.